Manastir u Leliću je do 1996. godine bio crkva, a nakon prenosa moštiju Sv. Nikolaja Velimirovića (1993) iz Libertvila (USA) u ovu, njegovu zadužbinu, rodila se ideja da se tu osnuje muški manastir. Za sada je to metoh manastira Kaona. Prema J. Popoviću, ovo je druga (duhovna) prestonica srpstva, sa Sv. Nikolajem, odmah posle Rasa i Sv. Save.
Hram je zidan 1927/29 godine, a zvonara do 1930. Konak u dvorištu je završen tek 1955.godine, uz silno ometanje gradnje od strane ondašnjih vlasti i uz neviđenu upornost graditelja.U dvorištu manastira stoji i spomen kapela izginulim ratnicima ovog kraja u I svetskom ratu, kapela porodice Velimirović i porodice Nedić, a i muzej Sv. Nikolaja Velimirovića u zgradi nekadašnjeg svešteničkog doma. Udružena, duhovna snaga, ova dva, i geografski vrlo bliska manastira, daje ovom predelu izuzetnu, duhovnu i istorijsku vrednost.Tokom devedesetih godina 20.veka na obodu gornjeg dela klisure, na Kraljevom Brdu (Gornje Leskovice) završena je još jedna crkva manjih dimenzija i tek su započete bogoslužbene tradicije. To je takozvana Kraljeva crkva koja ima vro dramatičnu istoriju jer je bila ozidana još 1943/44. godine a, odmah po odlasku Nemaca, spaljena do temelja od nove vlasti, jer su je gradili pripadnici ravnogorskog pokreta ovog kraja.
Najstariji sakralni objekat ovog predela je, nesumljivo, manastir Kelije (Ćelije), smešten u jednoj većoj luci u klisuri reke, na levoj obali, šest kilometara južno od Valjeva, u živopisnom okruženju. Iznad njega se nadvijaju Ćelijske strane i Kaluđersko brdo. Manastirska crkva je veoma stara i više puta rušena, paljena i obnavljana, takođe i više puta doziđivana i živopisana.Posvećena je Sv Arhangelima.Više puta ovom hramu je menjana uloga. U svojoj istoriji bio je i manastir, i crkva, i škola, čak i ratna bolnica u I srpskom ustanku. Prava starost je još neutvrđena jer su izostali temeljiti, arheološki radovi na objektima i oko njih gde, kako se čini, stoje neki temelji još neispitane starosti.
Predanje koje beleži manastirski letopis, zastupa da je hram iz vremena „sremskog“ kralja Dragutina Nemanjića koji je vladao 1284 – 1316. i ovim krajem kao „onostranim Sremom“. Istorijski, pisani podaci pominju ovaj manastir kao Gradac i to 1488. i drugi put 1521/23. godine. U turskim defterima 1530. se spominje poslednji put, uz vinograde koji pripadaju okolini. Novi pomen sa geografskim odredištem je 1560. godine ali sada već novim imenom: Bogomolje (Bogopolje). Krajem istog veka, preovlađuje i sadašnji naziv Kelije (Ćelije) koji svakako ima veze sa kelijama isposnicama u skrivenim pećinama na drugoj obali reke Gradac, ispod stene Vratoca, gde je, čini se, monaško bratstvo bilo sklanjano tokom decenija nemirnih godina u kojima je zidani hram stajao u ruševinama.
Zemljište i Geološke karakteristike
Reka Gradac, vodom najbogatija sastavnica Kolubare, usekla je generalnim pravcem jug – sever klisurasto – kanjonsku dolinu dužine 22,7 km. Nalazi se na prosečnoj nadmorskoj visini od 185 metara. Od sastavaka Bukovske reke i Zabave, gde ustvari nastaje, do ušća u Kolubaru ova reka, mereno rečnim koritom ima dužinu oko 30 km i ukupni pad od 187 m. Prosečni pad od svega 7 promila svedoči o dosta uravnoteženom rečnom profilu.
Klisura Gradca urezana je u kraškom terenu valjevske podgorine i duboko zaseca krečnjake Lelićkog, odnosno Valjevskog krasa. Geološka građa terena, u kojoj izrazito dominiraju krečnjačke stene uz mestimične pojave vulkanosedimentnih stena, bitno je uticala na formiranje morfografskih i hidroloških obeležja doline.
Strane klisure su strme, često vertikalno odsečene, predstavljene krečnjačkim liticama. Te litice ili obeležavaju gornju ivicu klisure, nastavljajući se prema dnu doline prostranim siparima, ili izrastaju neposredno iz dolinskog dna – u obliku stenovitih zidova podsečenih rečnim koritom.
Prostor koji se predlaže za zaštitu izgrađen je od sedimentnih i metamorfnih i magmatskih stena različite starosti. Najrasprostanjenije su mezozojske-trijaske tvorevine u okviru kojih su paleološki dokumentovani donji, srednji i gornji trijas. Donjotrijanski sedimenti se pojavljuju na levoj i desnoj obali Gradca, u njegovom donjem toku, nedaleko od ušća u Kolubaru. Ispod Bobije u dolini Gradca, pojavljuju se laporoviti krečnjaci sa interkalcijama laporaca i peščara.
Preko njih leže dolomiti i dolomitični krečnjaci srednjeg trijasa (anizijski i ladinski kat) koji imaju i najveće rasprostranjenje u okviru ovog prostora. Tvorevine anizijskog kata izgrašuju severne delove istražnog prostora (okolina manastira Ćelije, Bobija) a ka jugu javljaju se oko ušća Zabave i Bukovske reke.
Hidrografija i hidrološke karakteristike terena
Malo je reka u Srbiji sa tako interesantnim hidrografskim obeležjima svoga vodotoka, hidrogeološkim osobenostima slivnog područja i neposrednim, životnim značajem za stanovništvo u svojo okolini, kao što je reka Gradac.
Reka Gradac nastaje od dve pritoke, Bukovske reke i Zabave i vodom je najbogatija sastavnica Kolubare, dužine 22.7 km. Dužina topografskog sliva Gradca je 168 km2 a srednji višegodišnji proticaj u periodu 1951-1978. godine na VMS Degurić iznosi 3.028 l/s.U tom periodu najmanji srednji godišnji proticaj imao je vrednost 1.504 l/s, a najveći 4.622 l/s.
Rečni režim Gradca odlikuje se najvećim proticajima u periodu mart-maj, sa maksimumom u maju, što je posledica topljenja snega i maksimuma padavina u drugoj polovini proleća. Najmanji proticaji su u peridu avgust-oktobar, sa minimumom u septembru.
Glavna morfološka osobenost klisure Gradca je izrazito meandarsko vijuganje donjeg, rečnom koritu bližeg dela doline.
Gradac je alogeni ponorski potok sa odlikama periodske sušice. Vode Gradca poniru u otvorenim pukotinama ili nanosnom materijalu u rečnom koritu. Na sektoru doline od sastavaka do Gradačkih vrela, dužine 14 km, Gradac presušuje u potpunosti, odnosno na kraćim ili dužim deonicama, sve u zavisnosti od proticaja reke. Ovaj deo doline zato se i naziva Suvaja.
Posebno interesantna su gradačka vrela, koja se javljaju u dve zone isticanja. Prvo, uzvodnije izvorište naziva se Zelenci i predstavljeno je sa 7 izvora na levoj obali reke, raspoređenih na dužini od stotinak metara. Najjači je prvi, najviši izvor koji izbija iz stenovitog materijala, neposredno iznad rečnog korita. Ostali izvori se javljaju na niskoj aluvijanoj ravni preko koje otiču do vodotoka Gradca. Druga zona isticanja je oko 250 m nizvodnije, u konkavnom delu rečnog meandra, sa njegove desne strane. U najvećem delu godine isticanje ovog vrela, koje se zove Kolovrat, maskirano je vodom rečnog toka Gradca, odnosno vodom vrela Zelenci.
Na pojedinim sektorima doline, nizvodno od sastavka Bukovske reke i Zabave, zatim kod železničke stanice Gradac i nešto uzvodnije od nje, dolinsko dno je prošireno do stotinek metara. Dubina klisure u odnosu na nivo površi u koji je usečena, iznosi prosečno 150 – 200 m, a najveća je u uzvodnom delu između sela Bačevca i Gornje Leskovice i između sela Brangovića i Lelića, gde iznosi preko 300 m.
Stene koje izgrađuju istražni prostor se prema hidrogeološkoj funkciji mogu podeliti u dve grupe:
• Hidrogeološki kolektor
• Hidrogeološki izolator
Nevezane stene (aluvijum, proluvijum, deluvijum i sipari) i karbonatne stene, imaju funkciju relativnog hidrogeološkog kolektora a porfiriti – hidrogeološkog izolatora – barijere koji zbog svog položaja na terenu omogućavaju formiranje Gračanskih vrela „Zelenac“, na levoj i „Kolovrat“, na desnoj obali Gradca.
Padavine u Valjevskom kraju imaju obeležje srednjeevropskog, podunavskog režima godišnje raspodele. Srednja godišnja visina padavina u Valjevu iznosi 785,7 mm; najkišovitiji mesec je jun, sa 100,1 mm, a najsuvlji februar, sa 45,9 mm.
Snega u Valjevskom kraju prosečno ima 30,9 dana. U velikom delu kolubarskog i tamnavskog sliva je srednja godišnja učestanost dana sa snežnim pokrivačem do 40 dana. Prosečan prvi dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 1. decembar. Prosečan poslednji dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 16. mart, a na najvišim terenima posle 1. maja.
Za vreme poplava posledice neverovatne vodene sile reke Gradac su nezamislive. Reka čupa bezbroj stabala, a može se desiti da se promeni i tok reke. Zabeleženo je da visina vodenog stuba na užim mestima u klisuri može iznositi i 5-6 metara. Stabla koja su u priobalju, od udaraca balvana i kamenja koje voda nosi, mogu biti oguljena u visini i do 3 metra, a nanosi isčupanih stabala, granja i otpada na bezbroj mesta u koritu reke mogi se meriti u hiljadama kubika.
Šteta koju bujice naprave u donjem toku reke može biti velika jer unište mnoge objekte, puteve, mostove…..
Napravljen je plan aktivnosti akcija uređenja i čišćenja toka ove reke, kako bi u što kraćem roku Gradcu vratili njegov sjaj.
Fotografije preuzete sa:
www.skyscrapercity.com
www.upoznajsrbiju.co.rs
www.vestinet.rs
zvezdarnik.net
No comments:
Post a Comment