RECIKLAŽA PAPIRA prvi deo

Proizvodnja papira je treći po redu industrijski proces po procentu zagađenja vazduha, vode i zemljišta.
U zavisnosti od sirovine, proces savremene proizvodnje papira sastoji se od čitavog niza mehaničkih (otkoravanje, seckanje, brušenje, mlevenje, razvrstavanje, pročišćavanje, pranje itd.) i hemijskih procesa (čišćenje, kuvanje, beljenje itd.).

U savremenoj tehnologiji proizvodnje papira postoje uglavnom dve faze:  proizvodnja pulpe (polufabrikata, odnosno vlaknaste mase) i prerada polufabrikata u finalni produkt - papir. Način prerade zavisi od vrste sirovina.
U gotovo svim ovim fazama se koristi voda!
 
Reciklažom papira znatno se smanjuje uticaj na životnu sredinu. Na deponijama, papir i karton polako se razgrađuju pod uslovima bez kiseonika proizvodeći metan, gas staklene bašte. U nekim slučajevima potrebno je da protekne više stotina godina da bi se papir u potpunosti razgradio na deponijama.
Pored procesa reciklaže, kojim se otpadni papir vraća u ponovnu upotrebu, moguće je iskoristiti otpadni papir na mnogo načina i time sprečiti njegovo odlaganje na deponiju. Moguće je reciklirati sve vrste novina, papirnih kesa, papira za pisanje i svu ambalažu od papira.

Recikliranjem 1 tone papira se čuva oko 17 drveća i 380 litara benzina, 4200 kW energije, oko 2 m³ prostora na deponiji, oko 32000 litara vode. Reciklaža papira znači 64% uštede energije, 58% uštede vode i 27 kg manje zagađenja vazduha. Za pravljenje papira od drveća potrebno je oko 40% više energije, a zagađenje vazduha je oko 90% više nego od već upotrebljenog papira.- Cena fabrike za reciklažu papira je 50% manja od cene fabrike koja proizvodi novi papir.

Reciklaža papira i kartona ima višestruke koristi po životnu sredinu. Pored očuvanja šuma, uštedi se i do 60 % energije i do 15 % manje vode nego kada bi taj proizvod dobijali iz prirodnog materijala. Značajna korist je i u smanjenju emisije gasova staklene bašte, kao i manjem zagađenju.

Autor: Ivan Milutinovic

Fotografije preuzete sa:

recikliraj.hr
www.slideshare.net
www.zute-strane.rs
balkans.aljazeera.net

​Istorija srpskog naroda kroz život jednog hrasta

Hrast kod sela Savinac

Godina je 1415. na prostoru Šumadije, na jednom brežuljku, iz žira se razvio mladi hrast. U vazduhu se još uvek oseća težina stradanja u velikoj bici na Kosova Polju. Srbija je prekrivena otomanskom tamom.

Godina 1550. Leto je, vrućina. Vetar nežno njiše moje grane. Mladi par iz obližnjeg sela prvi put razmenjuje ljubav u hladu među mojim korenjem. Posle nekoliko godina pojavila se mala devojčica, sa svojih devet leta. Otac, koga se dobro sećam iz mlađih dana, namesti joj ljuljašku na jednu od mojih grana. Tad saznah njeno lepo ime – Leposava. Družili smo se godinama, na istom mestu, na istoj ljuljašci, sve dok se nije udala i potom odselila. Posetila me je sa svojom unukom posle mnogo, mnogo godina. Tad sam je video poslednji put.

Tokom XVII i XVIII veka, na ovim prostorima dolazi do velikih seoba. Godine prolaze, a sa njima putem prolaze razni trgovci, zanatlije, lovci, paori, patrijarsi, pesnici… i svi traže spas u mome hladu.

Godina 1811. Sećam se jednog brkatog mladića, šepao je na jednu nogu, čini mi se rodom iz Tršića. Često se zaustavljao da predahne i pije hladnu izvorsku vodu, tu, nedaleko od mene. Kudio je nekog Dositeja jer ga nije primio za đaka. Sedeći tako, rado je pozivao različitu raju da mu se pridruže i odmore. Za to vreme su mu pričali o običajima, predanjima i legendama svih krajeva naše lepe zemlje. Sve ih je detaljno zapisivao. Na kraju, setih mu se i imena… – zvao se Vuk.

Početkom XIX veka narod je postao preumoran. Preveliki harač, danak u krvi i nedostatak slobode dovode do sveopštih ustanaka. Vladavina dahija i seča knezova uzrok su Prvom srpskom ustanku pod vođstvom Karađorđa, a nekoliko godina kasnije sledi osveta Osmanlija stanovništvu. Stiže i Drugi srpski ustanak, ovoga puta pod vođstvom Miloša Obrenovića. Kuršumi lete na sve strane, više olovnih kugli mi je i danas zabodeno u stablo. Rezultat ovih sukoba je stvaranje Kneževine Srbije. Posle 345 godina u vazduhu se ponovo oseća sloboda. Živi se! Ljudi nalaze vreme i za sebe i za razonodu.

Vuk Stefanović Karadžić

Godine 1910. osnovan je Olimpijski komitet Srbije, a Srbija se 1912. godine prvi put pojavljuje na olimpijskim igrama. Od samog početka navijači su bili uz svoje reprezentativce, bodreći ih, čak i iz najzabačenijih kutaka zemlje.

Godina je 1914. Nemiri na Balkanu nikad ne jenjavaju. Nasilna aneksija Bosne od strane Austrougarske dovodi srpsku omladinu u situaciju da se ponovo bori za slobodu. Pripadnik Mlade Bosne, Gavrilo Princip, izvršio je atentat na Austro-ugarskog prestolonaslednika.

Gavrilo Princip

Isti narod, kultura, jezik, običaji, a dve države? Ne može jedan narod da deli granica, do sukoba je moralo doći. Seoskim putem, samo nekoliko metara od mene, u smeru reke Drine, maršira uz pesmu ponosna Srpska vojska. Sloboda se mora odbraniti. Na sve strane se čuje grmljavina artiljerijske paljbe. Na čelu vojske se nalazi general Živojin Mišić. Duge četiri godine stradanja i najveći do tadašnji ratni sukob u ljudskoj istoriji doveli su do formiranja novih država širom Evrope. Formira se i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

General Živojin Mišić

Godina 1918. Prvi put srpski vojnici na Solunskom frontu dolaze u kontakt sa odbojkom. Donose je kući, i, kao epidemija, ovaj sport se širi među omladinom.

Godina je 1941. Rat već dve godine bukti u Evropi. Desetorica momaka kopaju jamu nadomak moje leve strane. U nju skladište oružje i potom ga zatrpavaju. Rat nije zaobišao ni Kraljevinu Jugoslaviju iako je pokušano da do sukoba ne dođe. Srpski narod vođen istorijskom čežnjom za slobodom nije dozvolio da bez ispaljenog metka bude potčinjen Trećem Rajhu. Kralj sa porodicom napušta zemlju i ne vraća se ni posle rata. Čuvao sam tajnu desetorice mladića, ali nikada ih više nisam video skupa. Nakon dve jeseni, po oružje su se vratila samo dvojca. Posle velikih žrtava i pogibija dolazi i kraj rata. Kraljevina Jugoslavija prestaje da postoji – formira se nova Federativna Narodna Republika Jugoslavija. I opet sport.

Godina 1946. Osniva se Odbojkaški savez Jugoslavije. Od samog početka mladići i devojke imaju uspeha na međunarodnoj sceni. Pred svaki meč činilo se kao da cela zemlja zaćuti i odjednom ko grom iz vedra neba krene navijanje.

Godina 1960. Održan je trinaesti fudbalski turnir koji se odigrao u Rimu. Pobednik i olimpijski šampion je po prvi put SFR Jugoslavija. Junak ovih igara, koliko me pamćenje služi, je Milan Galić – sa sedam postignutih golova. Pri svakom postignutom golu osećao sam kako se zemlja oko mene trese.

Godina 1968. Na olimpijskim igrama u Meksiko Sitiju odigrava se petnesti vaterpolo turnir gde je u finalu reprezentacija SFRJ pobedila Sovjetski Savez i osvojila prvo zlato. Te godine deda Vukašin je iz svoje stare puške pucao tri puta u vazduh da bi obavestio okolinu koja nije imala struje da je Juga osvojila jos jedno zlatno odličje.

Godina 1972. godine, na dvadesetim letnjim olimpijskim igrama održanim u Minhenu, rukometna reprezentacija SFRJ u ženskoj i u muškoj konkurenciji osvaja zlato. Istorijski dan za rukomet u našoj zemlji. Mesecima su deca lupala loptu na obližnjoj livadi sa improvizovanim golovima od par motki.

Godina 1984. Odigrava se devetnesti vaterpolo turnir u Los Anđelesu. Na olimpijskim igrama, u finalu protiv USA, po drugi put reprezentacija SFRJ osvaja zlato. Takođe na dvadeset trećim letnjim olimpiskim igrama rukometna reprezetacija SFRJ i u ženskoj i u muškoj konkurenciji osvajaju zlato. Na nekoliko kilometara od mesta na kom se nalazim je poznata mehana. Tu su se pratili svi sportski događaji. I tako te čuvene 1984, posle osvajanja trostrukog zlata, nekolicina žitelja obližnjeg sela se toliko napila da su zaspali pod mojom krosnjom. Tek sutradan ujutru ih žene poteraše kućama.

Godina 1986. Rukometna reprezentacija SFRJ osvaja svetsko prvenstvo. Putem je projurio auto marke Golf sa velikom zastavom uz povike Prvaci sveta, oooo, Prvaci sveta.

Godina 1988. U Seulu se na olimpijskim igrama odigrava dvadeseti vaterpolo turnir, gde je u finalu protiv USA reprezentacija SFRJ po treći put osvojila zlato. Ova godina je bila utoliko slađa jer smo drugi put uzastopce pobedili Amerikance. Slavlje je trajalo tri dana, uz muziku i pucanje, kako i dolikuje.

Početkom devedesetih dolazi do sukoba unutar same SFRJ. Počinje građanski rat izazvan što razvijanjem nacionalizma i nacionalne netrpeljivosti, što činjenicom da su na ovom području rasprostranjene tri vere. Na kraju, ali značajno – interes velikih sila da do rata dođe. Rat počinje otcepljenjem Slovenije, ali se glavni sukobi odigravaju sledeće četiri godine na teritorijama sadašnje Bosne i Hercegovine i Hvatske. Tih godina ogroman broj majki, žena, sestara, ćerki plače pod mojom krošnjom i moli za spas i zdravlje svojih najmilijih. Veliki broj stradalih i prognanih. KRVAV JE TAJ GRAĐANSI RAT.

Godina 1995. Održano Evropsko prvenstvo u košarci u kome je reprezentacija SR Jugoslavije, u finalu protiv Litvanije, uzela zlatnu medalju. Posle završetka rata košarka nam je donela ogromnu sreću i neku prividnu dozu mira.

Godina 1997. Održano je Evropsko prvenstvo u košarci gde je reprezentacija SR Jugoslavije u finalu protiv Italije osvojila zlanu medalju. Tih dana se na sve strane orilo Đorđević Saša, oooo Đorđević Saša.

Aleksandar Đorđević

Godina 1998. Održano je svetsko prvenstvo u košarci, u Atini. Reprezetacija SRJ je osvojila zlatnu medalju u finalu protiv Rusije. Sećam se tog dana kao da je juče bio. Obližnjim putem kotrljao se autobus, pun navijača. Dejan Bodiroga je proglašen za najboljeg igrača prvenstva. Orila se pesma Mi imamo svoga boga – po imenu Bodiroga.

Dejan Bodiroga

Godina 1999. Više od godinu dana vojska i policija SRJ na Kosovu dolazi u sukob sa terorističkom organizacijom OVK. Pošto je SRJ odlučno rešila da sredi stanje u svoj južnoj pokrajni, zapadne sile opet mešaju svoje prste. Operacije SRJ su navodno proglašene za ratne zločine, genocid i humanitarnu katastrofu. Ove stavke su služile članicama NATO pakta kao paravan za objavu rata Saveznoj Republici Jugoslaviji, iako operacija nije odobrena iz UN zbog protivljenja Rusije i Kine. Tokom bombardovanja korišćene su kasetne bombe i krstareće rakete punjene osiromašenim uranijumom (koje su zabranjene Ženevskom konvencijom). Šteta naneta SRJ je iznosila preko 30 milijardi dolara. Pored vojnih, gađani su i civilni objekti, gde je poginulo oko 2.000 ljudi koje je NATO proglasio za kolateralnu štetu. Tih nekoliko meseci na nebu nikad nije bilo više čeličnih ptica. Samo njihovo prisutvo i preleti su značili gubljenje slobode za koju su se Srbi borili toliko vekova.

Godina 2000. Muška odbojkaška reprezentacija osvaja zlatnu medalju na letnjim olimpijskim igrama u Sidneju. Iz obližnjeg sela se čulo navijanje toliko glasno i strastveno da me je podsetilo na neka stara vremena velikih bitaka. Gromoglasno se čulo navijanje braća Grbić, braća Grbić.

Godina 2001. Evropsko prvenstvo u odbojci, održano u Ostravi (Češka), muška odbojkaška reprezentacija osvaja zlato.Takođe iste godine održano je i Evropsko prvenstvo u košarci gde je reprezentacija SR Jugoslavije u finalu protiv Turske uzela zlatnu medalju. Odbojaka i košarka tih dana se igraju na svim igralištima. Momci iz reprezentacije i njihove pobede su inspiracija mladim generacijama.

Godina 2002. Održano je svetsko prvenstvo u košarci u SAD, u Indijanopolisu. SR Jugoslavija je protiv Argentine u finalu osvojila zlatnu medalju. Nekoliko meseci kasnije, sa grupom poznatih ljudi, prođe jedan bradati div. Svojom pojavom izazivao je strahopoštovanje. Sutradan načuh priču da je to bio Vlade Divac, legendarni centar. Svratio je kod svog priljatelja, u obližnju varošicu, pa ga je put naneo ‘vamo.

Vlade Divac

Godina 2010. Muška reprezetacija u tenisu osvaja Dejvis kup u Beogradskoj areni. Sutradan u svim novinama pojavila se slika naših reprezentativaca koji se šisaju na nulu. Pored pobede i trofeja narod je video i da su ovi bogovi na terenu ljudi kao i ostali.

Muška reprezetacija u tenisu

Godine 2011. održava se Evropsko prvenstvo u odbojci gde ženska i muška reprezentacija Srbije osvaja zlatnu medalju. Kolona vozila trubeći uputila se za Beograd da dočeka prvake.

Godina je 2015. Nakon jednog paklenog letnjeg dana, usred noći, probudi me neopisiv bol. Nisam znao šta se dešava dok nisam shvatio da me seku motornim testerama. Ništa mi nije bilo jasno! Zašto po mraku, usred noći, dok je sve mirno i tama vlada? Zašto kad sam zdrav? Mnogo toga sam doživeo i naučio, ali mnogo toga želim još da proživim i naučim.

Posle pola sata neopisivog bola pomirio sam se sa svojom sudbom. Nemojte se ljutiti ako sam nešto zaboravio ili nekog nisam spomenuo u ovom bolnom trenutku. Odlučio sam da podelim sa vama svoj život i dešavanja koja su me zadesila na ovom omanjem brežuljku, pored ladnog izvora. Dok još uvek stojim želim da svedočim o jednom divnom i ponosnom narodu koji nije samo ratoboran kad se brani otadžbina i gine za slobodu, već gine i na terenu, u svakom sportu, braneći čast i poštovanje predaka. Sa ovih prostora potiču velikani koje istorija pamti i tek će ih pamtiti.

Opraštam ljudima koji me seku, neuki su, ne znaju šta rade. Ponosan sam što je moj žir baš ovde isklijao i sudbina mi pružila da svedočim o svemu šta sam proživeo.

Nadam se da će neki novi, mlađi hrast, odsad pa sledećih 600 godina, voditi računa o istoriji ovog malog ali hrabrog naroda.

Fotografife preuzete sa:
www.alo.rs
vojvodjanskenovine.rs
sr.wikipedia.org
www.rtv.rs

Zemljotresi i njihovo praćenje u RS

Počeci u razvoju seizmologije u Srbiji datiraju posle razornog zemljotresa od 7. aprila 1893. godine, sa epicentrom kod Svilajnca. Geološki zavod Velike škole u Beogradu je tada zahvaljujući akademiku Jovanu Žujoviću, upravniku, i profesoru Svetoliku Radovanoviću započeo prikupljanje podataka o zemljotresima. Prva organizacija seizmološke službe funkcionisala je samo nekoliko godina. Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu je 1906. godine odlučio da izgradi objekat Seizmološkog zavoda na Tašmajdanu, čime je započeto sistematsko proučavanje zemljotresa na teritoriji Srbije.
Zavod je konačno 1995. godine Zakonom o Republičkom seizmološkom zavodu postao posebna organizacija koja obavlja poslove od interesa za Republiku.

Prvi seizmografi postavljeni su 1909. godine, a u junu 1910. godine na instrumentima je zabeležen prvi zemljotres. Za vreme Prvog svetskog rata sva aparatura Zavoda je uništena, a instrumenti polomljeni i pokvareni. Posle opravke instrumenata, Zavod je ponovo počeo da radi 1921. godine. Mehanički instrumenti tipa Vihert, koje je Zavod dobio 1929. godine na ime ratne odštete, postali su osnova instrumentalnog registrovanja zemljotresa sve do 1980. godine. Nabavka prenosnih seizmografa, posle Kopaoničkog zemljotresa, je bila prvi korak u modernizaciji seizmološke službe.
U periodu 1991 – 2005. godina, u Zavodu su sprovedena tehnička unapređenja postojećih analognih seizmoloških stanica u sisteme za digitalnu automatsku akviziciju seizmičkih signala. Broj seizmoloških stanica se povećao na 10 i sa 5 je ostvaren telefonski prenos podataka u centralnu stanicu u Beogradu.
Nakon zemljotresa kod Mionice, na Divčibarama je izgrađen objekat druge stalne seizmološke stanice u Srbiji iz Fonda za obnovu Kolubarskog regiona. Stanica je opremljena seizmološkom opremom visokog kvaliteta, uz povoljne uslove niskog ambijentalnog šuma, pa su registracije sa stanice Divčibare najčešće korišćeni podaci sa Balkana u okviru virtualne evropske seizmološke mreže.
U 2005. godini dostignut je značajan napredak u radu realizacijom projekta donacije Slovačke vlade preko Fonda Beograd – Bratislava. U okviru projekta izvršena je modernizacija seizmoloških stanica Beograd, Svilajnac, Divčibare, Sjenica, Gruža, Đerdap, Niš, Barje i Bajina Bašta čiji se podaci kontinuirano prikupljaju. U Beogradu je postavljen centralni akvizicioni sistem i na njemu je uspostavljeno automatsko prikupljanje podataka i lociranje zemljotresa. Seizmogrami i automatski locirani zemljotresi publikuju se na internetu. Dalji razvoj seizmološke mreže Srbije je usmeren ka povećanju broja stanica, sa neprekidnim prenosom podataka u realnom vremenu u centralnu stanicu u Beogradu i nabavci savremenih širokopojasnih senzora.
Zemljotresi su sa svojim posledicama još od pamtiveka izazivali iskonski strah kod ljudi i životinja. Stihija prirode je rušila ljudske domove koji nisu bili tako izgrađeni da mogu da im odole, sve od pećina koje predstavljaju prvo prirodno sklonište čoveka – pa sve do današnjih domova.
Srbija nije prostor visoke seizmičke aktivnosti, ali se u njoj dešavaju zemljotresi čija magnituda dostiže 5,8 jedinica Rihterove skale. Po svojoj energiji ovi zemljotresi mogu biti i rušilački . Srbija se nalazi u seizmički aktivnom području, u rubnom delu tzv. Sredozemno transazijske seizmičke zone, preciznije Mediteranski pojas.
Zahvaljujući položaju, koji se nalazi na samoj ivici ploče, zemljotresi u Srbiji po seizmolozima ne mogu biti jači od 6,2 do 6,3 po Rihteru.
Trusne oblasti u Srbiji su:
Kopaonička, Rudnička, Krupanjska, Maljenska, Lazarevačka, Svilajnačka, Golubačka, Uroševačko-Gnjilanska, Vranjska i Kraljevačka.
Ovi zemljotresi svojim položajem markiraju najznačajnije žarišne zone u prostoru Srbije. Glavne udare je pratila kopaonička žarišna zona. U njoj su se dešavali izrazito jaki naknadni udari i pet godina posle glavnog udara.
Najšire prihvaćena pretpostavka o genezi zemljotresa u regionu Srbije je da su njihova žarišta vezana za dubinske razlome kao stare oslabljene zone ili pak da njihov uzrok leži u nejednakoj brzini savremenih diferencijalnih vertikalnih kretanja.

Najjačih pet zemljotresa koji su se dogodili u 20. i 21. veku na teritoriji Srbije su:
– Uroševac 1921. godine, jačina 5,7 jedinica po Rihterovoj skali,
– Lazarevac 1922. godine, jačine 6,1 jedinica po Rihterovoj skali,
– Rudnik 1927. godine, jačine 6,0 jedinica po Rihterovoj skali,
– Kopaonik 1980 .godine, jačine 5,8 jedinica po Rihterovoj skali,
– Mionica 1998. godine, jačine 5,7 jedinica po Rihterovoj skali,
– Kraljevo 2010. godine, jačina 5,4 jedinica po Rihterovoj skali .
Epicentar zemljotresa na području Mionice bio je u nekoliko sela te opštine i opštine Ljig, planinskim vencem od Suvobora do Maljena. Tada je samo na području mioničke opštine, prema podacima raznih komisija za popis štete, oštećeno oko 12.000 objekata u 6.500 domaćinstava, a njihova obnova ni do danas nije završena.
Epicentralno područje centralnog Kopaonika nalazi se u zoni čija su naseljena mesta ugrožena sa 8 stepeni MCS skale, prema karti seizmičke regionalizacije Srbije.
Zemljotres 18. maja 1980. godine je taj prognozni intezitet seizmičke opasnosti potvrdio kao realan. Na osnovu prvih kataloga Seizmičkog zavoda može se zaključiti da je od 1900. do 1980. godine konstantno registrovana slaba do umerena seizmička aktivnost na području Kopaonika. Za ranije vremenske periode nema podataka, jer je područje bilo relativno slabo naseljeno i bez objekata čija bi oštećenja bila zabeležena.
U morfološkom pogledu, područje Kopaonika predstavlja visokoplaninsku i planinsku oblast, sa vrlo oštro izdeljenim reljefom. Glavni pravac pružanja Kopaoničkog planinskog masiva je sever-jug. Epicentralno područje lociranih zemljotresa nalazi se, u regionalno geotektonskom pogledu, unutar bloka Kopaonika, u seizmičkoj zoni centralne Srbije. Blok Kopaonika predstavlja južni blok od tri izdvojena (sremski, jadarski, kopaonički) u okviru geotektonske jedinice eksterne Vardarske zone.
Od početka 2009. godine pa do 11. Februara, na području Kopaonika locirano je 32 zemljotresa. Magnitude ovih zemljotresa kretale su se u rasponu od 0.9 do 2.8 jedinica Rihterove skale. U periodu od 9. do 11. februara instrumentalno je registrovan 21 zemljotres. Zemljotresi sa ovakvim intenzitetima nisu mogli da izazovu materijalne štete. Zemljotresi na centralnom području planine Kopaonik su locirani na granici kopaoničkog bloka sa centralnom Vardarskom zonom, u oblasti tektonske dislokacije, koja se prostire pravcem istočno od Prištine i Trepče – centralni Kopaonik-Kraljevo.

Lokacije epicentara su orijentisane u pravcu I-Z, na centralnom delu Kopaonika koji grade velike mase vulkanskih stena, čiji kontakti sa susednim stenama su skoro isključivo tektonski. Osim velikih masa, manja ofiolitska tela, posebno uz istočni obod bloka, pokazuju vrlo složene tektonske odnose sa svim tvorevinama oblasti.
Poslednji jači zemljotres u Kopaoničkoj zoni registrovan je 10. aprila 1998. i imao je magnitudu 4.5 jedinica Rihterove skale.
S obzirom da je očekivani zemljotres maksimalne jačine za ovo područje registrovan pre samo 29 godina, u njemu se ne očekuje ponavljanje ovakvog zemljotresa ali su mogući slabiji zemljotresi magnituda do 4.5 jedinica Rihterove skale.
Fotografije preuzete sa:
www.tvbest.rs
mondo.rs
www.pressonline.rs
www.kurir.rs

Staza života

Moje ime je David, imam 16 godina i živim u malom selu na istoku Konga. Zbog velikih suša svi naši bunari su presušili, a najbliži izvor je udaljen na oko pet kilometara. Moram doneti vodu ostalima.
Koračajući dobro utabanom zemljanom stazom razgledam okolinu. Trava dokle god pogled dopire, prisećam se svoje mladosti, kako je bilo puno drveća i životinja i kako me je taj prizor u isti mah oduševljavao, ali i prestravljivao. Nedostaju mi takva osećanja. Sada samo po neki panj svedoči o tome da se ovde nalazila šuma iz mojih sećanja.

Odjednom prestadoše da mi lutaju misli kad sam čuo zvukove motora. Skočio sam pored puta i zalegao u travu. U nekoliko sekundi pojavila su se dva džipa sa velikim mitraljezima, a potom i kamion pun vojnika. Nisam ih voleo od kad su upali u selo, pre 6 godina, i odveli mog mlađeg brata sa izgovorom da će postati slavni vojnik, kao i da treba da brani svoje selo. Poginuo je posle par meseci. Od tada osećam prezir prema uniformi.

Otišli su. Sačekao sam jos par minuta da se prašina slegne, da bih bio siguran i nastavio svojim putem.
Još malo pa sam stigao. Setio sam se kako smo brat i ja napravili malo jezero blizu izvora. Ovo sećanje mi je izmamilo osmeh na lice. Kupanje po vrelom afričkom Suncu je tada prijalo više od svega. Pitam se da li je jezerce još uvek tu.
Stigao sam. Žubor vode me mami već stotinak metara. Radovao sam se svom clju. Jezero je bilo tu bas kako ga se i sećam. Skidoh majcu da bih se umio i rashladio, ali čim umočih ruku u vodu osetih jak miris nafte. Voda je bila masna i crna i nije bila za piće.

Sedoh i uhvatih svoju siluetu zamišljenog pogleda u jezero. Kroz glavu mi je prolazila samo jedna misao. Kuda me je dovela ova zemljana staza života?
Fotografije preuzete sa:
zpravy.idnes.cz
www.globalresearch.ca
kontra-punkt.info
www.mixerportal.com

Gradac, dragulj Zapadne Srbije drugi deo

Verski i kulturni objekti
Manastir u Leliću je do 1996. godine bio crkva, a nakon prenosa moštiju Sv. Nikolaja Velimirovića (1993) iz Libertvila (USA) u ovu, njegovu zadužbinu, rodila se ideja da se tu osnuje muški manastir. Za sada je to metoh manastira Kaona. Prema J. Popoviću, ovo je druga (duhovna) prestonica srpstva, sa Sv. Nikolajem, odmah posle Rasa i Sv. Save.

Hram je zidan 1927/29 godine, a zvonara do 1930. Konak u dvorištu je završen tek 1955.godine, uz silno ometanje gradnje od strane ondašnjih vlasti i uz neviđenu upornost graditelja.U dvorištu manastira stoji i spomen kapela izginulim ratnicima ovog kraja u I svetskom ratu, kapela porodice Velimirović i porodice Nedić, a i muzej Sv. Nikolaja Velimirovića u zgradi nekadašnjeg svešteničkog doma. Udružena, duhovna snaga, ova dva, i geografski vrlo bliska manastira, daje ovom predelu izuzetnu, duhovnu i istorijsku vrednost.Tokom devedesetih godina 20.veka na obodu gornjeg dela klisure, na Kraljevom Brdu (Gornje Leskovice) završena je još jedna crkva manjih dimenzija i tek su započete bogoslužbene tradicije. To je takozvana Kraljeva crkva koja ima vro dramatičnu istoriju jer je bila ozidana još 1943/44. godine a, odmah po odlasku Nemaca, spaljena do temelja od nove vlasti, jer su je gradili pripadnici ravnogorskog pokreta ovog kraja.

Najstariji sakralni objekat ovog predela je, nesumljivo, manastir Kelije (Ćelije), smešten u jednoj većoj luci u klisuri reke, na levoj obali, šest kilometara južno od Valjeva, u živopisnom okruženju. Iznad njega se nadvijaju Ćelijske strane i Kaluđersko brdo. Manastirska crkva je veoma stara i više puta rušena, paljena i obnavljana, takođe i više puta doziđivana i živopisana.Posvećena je Sv Arhangelima.Više puta ovom hramu je menjana uloga. U svojoj istoriji bio je i manastir, i crkva, i škola, čak i ratna bolnica u I srpskom ustanku. Prava starost je još neutvrđena jer su izostali temeljiti, arheološki radovi na objektima i oko njih gde, kako se čini, stoje neki temelji još neispitane starosti.

Predanje koje beleži manastirski letopis, zastupa da je hram iz vremena „sremskog“ kralja Dragutina Nemanjića koji je vladao 1284 – 1316. i ovim krajem kao „onostranim Sremom“. Istorijski, pisani podaci pominju ovaj manastir kao Gradac i to 1488. i drugi put 1521/23. godine. U turskim defterima 1530. se spominje poslednji put, uz vinograde koji pripadaju okolini. Novi pomen sa geografskim odredištem je 1560. godine ali sada već novim imenom: Bogomolje (Bogopolje). Krajem istog veka, preovlađuje i sadašnji naziv Kelije (Ćelije) koji svakako ima veze sa kelijama isposnicama u skrivenim pećinama na drugoj obali reke Gradac, ispod stene Vratoca, gde je, čini se, monaško bratstvo bilo sklanjano tokom decenija nemirnih godina u kojima je zidani hram stajao u ruševinama.
Zemljište i Geološke karakteristike
Reka Gradac, vodom najbogatija sastavnica Kolubare, usekla je generalnim pravcem jug – sever klisurasto – kanjonsku dolinu dužine 22,7 km. Nalazi se na prosečnoj nadmorskoj visini od 185 metara. Od sastavaka Bukovske reke i Zabave, gde ustvari nastaje, do ušća u Kolubaru ova reka, mereno rečnim koritom ima dužinu oko 30 km i ukupni pad od 187 m. Prosečni pad od svega 7 promila svedoči o dosta uravnoteženom rečnom profilu.
Klisura Gradca urezana je u kraškom terenu valjevske podgorine i duboko zaseca krečnjake Lelićkog, odnosno Valjevskog krasa. Geološka građa terena, u kojoj izrazito dominiraju krečnjačke stene uz mestimične pojave vulkanosedimentnih stena, bitno je uticala na formiranje morfografskih i hidroloških obeležja doline.
Strane klisure su strme, često vertikalno odsečene, predstavljene krečnjačkim liticama. Te litice ili obeležavaju gornju ivicu klisure, nastavljajući se prema dnu doline prostranim siparima, ili izrastaju neposredno iz dolinskog dna – u obliku stenovitih zidova podsečenih rečnim koritom.
Prostor koji se predlaže za zaštitu izgrađen je od sedimentnih i metamorfnih i magmatskih stena različite starosti. Najrasprostanjenije su mezozojske-trijaske tvorevine u okviru kojih su paleološki dokumentovani donji, srednji i gornji trijas. Donjotrijanski sedimenti se pojavljuju na levoj i desnoj obali Gradca, u njegovom donjem toku, nedaleko od ušća u Kolubaru. Ispod Bobije u dolini Gradca, pojavljuju se laporoviti krečnjaci sa interkalcijama laporaca i peščara.
Preko njih leže dolomiti i dolomitični krečnjaci srednjeg trijasa (anizijski i ladinski kat) koji imaju i najveće rasprostranjenje u okviru ovog prostora. Tvorevine anizijskog kata izgrašuju severne delove istražnog prostora (okolina manastira Ćelije, Bobija) a ka jugu javljaju se oko ušća Zabave i Bukovske reke.
Hidrografija i hidrološke karakteristike terena
Malo je reka u Srbiji sa tako interesantnim hidrografskim obeležjima svoga vodotoka, hidrogeološkim osobenostima slivnog područja i neposrednim, životnim značajem za stanovništvo u svojo okolini, kao što je reka Gradac.
Reka Gradac nastaje od dve pritoke, Bukovske reke i Zabave i vodom je najbogatija sastavnica Kolubare, dužine 22.7 km. Dužina topografskog sliva Gradca je 168 km2 a srednji višegodišnji proticaj u periodu 1951-1978. godine na VMS Degurić iznosi 3.028 l/s.U tom periodu najmanji srednji godišnji proticaj imao je vrednost 1.504 l/s, a najveći 4.622 l/s.
Rečni režim Gradca odlikuje se najvećim proticajima u periodu mart-maj, sa maksimumom u maju, što je posledica topljenja snega i maksimuma padavina u drugoj polovini proleća. Najmanji proticaji su u peridu avgust-oktobar, sa minimumom u septembru.
Glavna morfološka osobenost klisure Gradca je izrazito meandarsko vijuganje donjeg, rečnom koritu bližeg dela doline.

Gradac je alogeni ponorski potok sa odlikama periodske sušice. Vode Gradca poniru u otvorenim pukotinama ili nanosnom materijalu u rečnom koritu. Na sektoru doline od sastavaka do Gradačkih vrela, dužine 14 km, Gradac presušuje u potpunosti, odnosno na kraćim ili dužim deonicama, sve u zavisnosti od proticaja reke. Ovaj deo doline zato se i naziva Suvaja.
Posebno interesantna su gradačka vrela, koja se javljaju u dve zone isticanja. Prvo, uzvodnije izvorište naziva se Zelenci i predstavljeno je sa 7 izvora na levoj obali reke, raspoređenih na dužini od stotinak metara. Najjači je prvi, najviši izvor koji izbija iz stenovitog materijala, neposredno iznad rečnog korita. Ostali izvori se javljaju na niskoj aluvijanoj ravni preko koje otiču do vodotoka Gradca. Druga zona isticanja je oko 250 m nizvodnije, u konkavnom delu rečnog meandra, sa njegove desne strane. U najvećem delu godine isticanje ovog vrela, koje se zove Kolovrat, maskirano je vodom rečnog toka Gradca, odnosno vodom vrela Zelenci.
Na pojedinim sektorima doline, nizvodno od sastavka Bukovske reke i Zabave, zatim kod železničke stanice Gradac i nešto uzvodnije od nje, dolinsko dno je prošireno do stotinek metara. Dubina klisure u odnosu na nivo površi u koji je usečena, iznosi prosečno 150 – 200 m, a najveća je u uzvodnom delu između sela Bačevca i Gornje Leskovice i između sela Brangovića i Lelića, gde iznosi preko 300 m.
Stene koje izgrađuju istražni prostor se prema hidrogeološkoj funkciji mogu podeliti u dve grupe:
• Hidrogeološki kolektor
• Hidrogeološki izolator
Nevezane stene (aluvijum, proluvijum, deluvijum i sipari) i karbonatne stene, imaju funkciju relativnog hidrogeološkog kolektora a porfiriti – hidrogeološkog izolatora – barijere koji zbog svog položaja na terenu omogućavaju formiranje Gračanskih vrela „Zelenac“, na levoj i „Kolovrat“, na desnoj obali Gradca.
Padavine u Valjevskom kraju imaju obeležje srednjeevropskog, podunavskog režima godišnje raspodele. Srednja godišnja visina padavina u Valjevu iznosi 785,7 mm; najkišovitiji mesec je jun, sa 100,1 mm, a najsuvlji februar, sa 45,9 mm.
Snega u Valjevskom kraju prosečno ima 30,9 dana. U velikom delu kolubarskog i tamnavskog sliva je srednja godišnja učestanost dana sa snežnim pokrivačem do 40 dana. Prosečan prvi dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 1. decembar. Prosečan poslednji dan sa snežnim pokrivačem u Valjevu je 16. mart, a na najvišim terenima posle 1. maja.

Za vreme poplava posledice neverovatne vodene sile reke Gradac su nezamislive. Reka čupa bezbroj stabala, a može se desiti da se promeni i tok reke. Zabeleženo je da visina vodenog stuba na užim mestima u klisuri može iznositi i 5-6 metara. Stabla koja su u priobalju, od udaraca balvana i kamenja koje voda nosi, mogu biti oguljena u visini i do 3 metra, a nanosi isčupanih stabala, granja i otpada na bezbroj mesta u koritu reke mogi se meriti u hiljadama kubika.
Šteta koju bujice naprave u donjem toku reke može biti velika jer unište mnoge objekte, puteve, mostove…..
Napravljen je plan aktivnosti akcija uređenja i čišćenja toka ove reke, kako bi u što kraćem roku Gradcu vratili njegov sjaj.
Fotografije preuzete sa:
www.skyscrapercity.com
www.upoznajsrbiju.co.rs
www.vestinet.rs
zvezdarnik.net

Gradac, dragulj Zapadne Srbije prvi deo

Kanjon reke Gradac je jedan od najlepših u Srbiji. Gradac je jednim delom ponornica. Specifična morfologija terena, veliki broj pećina, kao i biljnih i životinjskih vrsta čini ovaj lokalitet zanimljivim za istraživanje. Reka Gradac je jedna od najčistijih reka u našoj zemlji. Ceo tok reke je pod zaštitom Republike Srbije, a donji tok sliva, od manastira Ćelije do ušća u Kolubaru, je pod posebnom zaštitom. Podzemne i površinske vode su odličnog kvaliteta i uz normalne metode obrade se koriste u konzumerske svrhe.

Prilikom obilaska donjeg toka sliva naišao sam na nekoliko arheoloških nalazišta, a potom i na nekoliko manastira koji su u skladu i potpuno okruženi prirodom. Dodatnim istraživanjem sam došao do podataka o zabrani gradnje infrastrukture i dozvola za rad arheoloških istraživanja i postojanja verskih objekata. Prilikom obilaska terena u gornjem toku uočio sam geomorfologiju terena zbog koje su svi izvori i vrela na levoj strani obale. Takođe zbog ovih karakteristika kanjon je prirodno zaštićen od prevelikog uticaja čoveka, tj. od industrije i poljoprivrede. Kanjon je dubok i ispresecan velikim brojem pećina. Svake godine se otkrije neka nova. Ove pećine su stanište velikog broja reliktnih vrsta koje se mogu naći samo na ovom prostoru. Iz meteorološke stanice Valjevo sam dobio podatke o srednjoj godišnjoj temperaturi vazduha, broju sunčanih časova godišnje, oblačnosti, vlažnosti vazduha, strujanju vazduha i padavinama. Na osnovu ovih podataka došao sam do zaključka da ova oblast ima posebnu mikro klimu. Zahvaljujući ovakvim klimatskim uslovima ceo ekosistem na ovom prostoru je izuzetno zdrav.

Primetio sam veliki broj retkih životinja i biljaka (vidre, rakovi, kornjače, pastramke…) na osnovu kojih sam došao do zaključka o čistići vode. Analize zemljišta i podzemih i površinskih voda na 8 lokacija duž sliva reke Gradac su potvrdile moju pretpostavku o kvalitetu vode. U donjem slivu sam pričao sa meštanima koji koriste vodu iz bunara i dobio sam potvrdu da je voda testirana i adekvatna za piće. Grad Valjevo, na oko 3.5km od ušća Gradca u Kolubaru, ima crpnu stanicu za preradu vode.
Valjevo je, inače, grad i sedište opštine Valjevo i Kolubarskog upravnog okruga. Nalazi se u Zapadnoj Srbiji, u Kolubarskom okrugu, na nepunih 100 kilometara južno od Beograda. Gradsko jezgro smešteno je u kotlini kroz koju protiče reka Kolubara.Valjevo spada među veća i razvijenija naselja u Srbiji. Prema popisu iz 2002.godine, grad Valjevo ima 61.035 stanovnika, a cela opština Valjevo ima 96.761 stanovnika. Reka Gradac pripada Kolubarskom slivu koji obuhvata Jablanicu i Obnicu koje se spajaju u Kolubaru, a u Kolubaru se ulivaju i Ljubostinja, Ribnica, Lepenica i Toplica.

Gradac je reka ponornica koja izvire ispod planine Povlen, a posle nekoliko kilometara ponire i ponovo izbija kod sela Bogatića, poviše manastira Ćelije, kod Jakog izvora. Odatle do Ćelija, Gradac teče kroz krivudavu klisuru, pravi izvestan luk oko manastira i odlazi prema Valjevu, gde se uliva u Kolubaru.
Reka Gradac se nalazi na području opštine Valjevo, odnosno katastarske opštine Degurić, Lelić, Brangović, Kovačice, Bačevci, Gornje Leskovice i Belić, ukupne površine 1.268,06,88 ha.
Pored mnogobrojnih retkih vrsta ptica i životinja, pre nekoliko godina se čak pojavio i rakunopas. Klisura Gradca jedinstvena je i po tome što krije više od 70 pećina, a stalno se otkrivaju nove. Ni mnogo veće i poznatije klisure u Srbiji nemaju toliko pećina.Po veličini odaja i dužini prostiranja, najpoznatija je Degurićka pećina. U špiljama klisure Gradca otkriveni su tragovi paleolita, antičkog i srednjevekovnog doba, kelije-isposnice.
U zaštićenom prirodnom dobru, uočava se verovatno i najvažniji lokalitet kanjona Gradca, grandiozna i danas od pogleda veoma skrivena tvrđava u selu Brangović. Ovo je ujedno i prvi spomen arheoloških tragova u samom kanjonu, tako da to predstavlja i najranije naučno znanje o ljudskim materijalnim tragovima iz prošlosti. Dosta dugo, praktično do polovine prošlog veka, nisu zabeleženi nikakvi radovi niti arheološko proučavanje ove oblasti.
Visoka pećina
Visoka pećina – Ona se nalazi visoko uzdignuta nad rečnim kanjonom, u kamenitom i strmom okruženju sela Brangović, preko 100 metara iznad Gradca. Ona je nekada bila sasvim nepoznata, i speleološki i arheološki. U debelim naslagama otkriven je veći broj životinjskih kostiju koje se mogu prepoznati kao delovi skeleta pećinskog medveda, hijene, vuka i drugih sitnih glodara. Visoku pećinu bi valjalo posmatrati kao potencijalni arheološki lokalitet koji je otkiven i kao takav zaineresovao naučnu javnost.

Veterinarska stanica
Valjevo – Veterinarska stanica – Tokom arheoloških iskopavanja na stadionu „Krušik“ 1985. godine, tim stručnjaka je pored Veterinarske stanice otkrio lokalitet iz vremena mlađeg neolita. Na desnoj, visokoj obali Gradca, neposredna ispred ušća ove reke u Kolubaru, istražena su dva istražna rova, sa ambicijom da se otkriju ostaci srednjevekovnog naselja i valjevskog trga. Umesto toga, na blizu 0.5 m dubine, otkriveni su nedvosmisleni tragovi manjeg praistorijskog naselja. Čitav horizont okupacije prekriven je delovima keramičkih posuda. Njihovom analizom zaključeno je da se mogu odrediti u mlađu fazu vinčanske kulture.
Belić – Selište
Belić – Selište – Prilikom sistematskih arheoloških rekognacija zapadne Srbije, koja je uradio Arheološki institut još 1949. godine, identifikovani su prvi nalazi „neolitske grnčarije grube fakture“. Nalazi su otkrivani na više njiva porodica Novaković, Avramović i Milivojević. U istom istraživanju, ovaj se lokalitet pominje i kao srednjevekovno naselje. Povučeni ovim informacijama, arheolozi Istraživačke stanice Petnica su 1996.godine terenski istražili atar sela Belić. Na potezu Selište, koji se nalazi ispod severoistočne strane brda Bobija, na Velikim sastavcima, nalazi se ovaj lokalitet. On je udaljen nekih 150m od desne obale Gradca, koji na tom mestu pravi veliku okuku. Sistematskom kolekcijom površinskih nalaza, utvrđeno je da se radi o maloj, sezonskoj stanici iz vremena finalnog neolita. Otkriveni su delovi keramičkih crnopečenih posuda, alatke od kremena, a vidljivi su na površini i retki tragovi stambene arhitekture. Ovo povremeno naselje pripada vinčanskoj kulturi i to njenoj poslednjoj fazi, te se može smestiti u vreme oko sredine IV milenijuma pre naše ere.
Brangović – Branig
Brangović – Branig – Pravi dragulj u arheološkoj slici Gradca čini veliko srednjovekovno utvrđenje Jerinin grad na zapadnim obroncima brda Branig, u selu Brangović. Ostaci grada nalaze se na desnoj obali Gradca, koja se dosta strmo spušta prema obali. Razvaline ovog grada narod je zvao Bežane, jer su se tu sklanjali pred Turcima. Gradske zidine meštani pripisuju „prokletoj“ Jerini.

 
Selo Brangović se nalazi na oko 7 km jugozapadno od Valjeva. Brdo Branig je sa južne, zapadne i severne strane okruženo koritom reke Gradac. Nadmorska visina brda je 513m a njegov niži vrh na kome su ostaci zidova utvrđena je na nivou od 440m. Brdo je u celosti pokriveno gustom šumom a prilaz vrhu je moguć jedino sa istočne strane, iz pravca sela Brangović, kao i nešto teže sa zapadne strane od korita Gradca. Južnu i jugozapadnu stranu brda štite visoke, nepristupačne litice, dok je severna strana izbrazdana dubokim, okomitim jarugama.

Fotografije preuzete sa:

www.mojaavantura.com

www.probjave.com

klubputnika.net

revija.kolubara.info

Ekološka edukacija – Reciklaža električnog i elektronskog otpada

Reciklaža je skup aktivnosti kojima se obezbeđuje ponovno korišćenje otpadnih materijala. U proces reciklaže spada: sakupljanje otpada, izdvajanje, preradа i proizvodnja novih komponenata. Otpad nije dovoljno samo smanjivati i izbegavati, već ga je potrebno sortirati na mestu nastanka prema vrstama otpada. Naime, samo odvojeno sakupljeni otpad se može iskoristiti.

Reciklaža se primenjuje sa tri osnovna principa, tri slova R (RRR)
R – reduce – smanjiti
R – reuse – ponovo koristiti
R – recycle – reciklirati

U kancelarijama potpuno beskorisno leže milioni tona dragocenih materijala, među kojima je i velika količina elektronskog otpada. Njegovo recikliranje dovodi do problema toksičnosti i zagađenosti supstancama koje nastaju kroz procese reciklaže.

Preko 38 hemijskih elemenata se može pojaviti kao nus-priozvodi procesa reciklaže elektronskog otpada, od kojih su neki zaista štetni za životnu okolinu i moraju se uništiti u posebnim postrojenjima, jer nemaju mogućnost ponovne primene na bolji način.
Posao reciklaže elektronskog otpada u razvijenom svetu veoma je rasprostranjen i brzo se razvija. Elektronski sistemi za preradu EE otpada su sazreli u poslednjih nekoliko godina, nakon povećane regulatorne, javne i komercijalne inicijative, a srazmerno rastu preduzetničkih interesa. Deo ove evolucije je izazvao ozbiljnije razdvajanje elektronskog otpada iz energetski intenzivnih procesa, za razliku od konvencionalne reciklaže, gde se oprema zasnivala na formi sirovog materijala. Ovo se postiže putem diverzije i ponovnog regenerisanja različitim hemijskim i fizičkim procesima.

Audio-video komponente, televizori, video-rekorderi, stereo oprema, mobilni telefoni, drugi ručni uređaji i računarske komponente sadrže vredne elemente i supstance pogodne za regenerisanje, uključujući olovo, bakar i zlato…
Reciklažom se postižu sledeći ciljevi:
– štednja sirovinskih resursa (budući da svi materijali potiču iz prirode a ima ih u ograničenim količinama),
– štednja energije (nema trošenja energije u primarnim procesima, kao ni u transportu koji te procese prati, a dobija se dodatna energija sagorevanjem materijala koji se ne recikliraju),
– zaštita životne sredine (otpadni materijali degradiraju životni ambijent, pa se reciklažom štiti životna sredina),
– otvaranje novih radnih mesta (procesi u reciklaži materijala podrazumevaju ulaganje znanja i rada, što stvara potrebu za novim radnim mestima).

Materijali za reciklažu
U pogledu mogućnosti ponovnog iskorišćenja, materijali mogu biti:
– reciklabilni (mogu se iskoristiti ponovnim vraćanjem u proces proizvodnje),
– nereciklabilni (ne mogu se vratiti u proces i koriste se za dobijanje energije – spaljivanjem ili se na ekološki bezbedan način skladište),
– opasni – hazardni (materijali koji su štetni za coveka i njegovo okruženje),
– bezopasni (materijali koji nisu štetni za čoveka i njegovo okruženje).

Fotografije preuzete sa:

www.staklenozvono.rs
www.ekologija.rs
www.ereciklaza.com

Vidra

Vidre su dugačke oko 1,20 m, od toga na rep otpada 40-ak cm. Telo im je izduženo i prekriveno dugom i gustom tamnosmeđom dlakom (mada postoji više nijansi), često sa malo svetlijom dlakom na trbušnom delu. Krzno je glatko i ne propušta vodu, a dlaka oštra i kruta, tamnija na krajevima a svetlija pri korenu. Rep je dug i spljošten pa im služi za navigaciju dok rone u potrazi za plenom. Imaju male okruglaste uši, kao i nozdrve, mogu se zatvarati dok su pod vodom. Vidre na šapama imaju po pet prstiju, a izmedju prstiju kožice uz pomoć kojih plivaju, pa im noge služe kao vesla. Na vrhovima prstiju imaju kandže koje im služe za hvatanje plena. Mogu da se usprave na zadnje noge i tako stoje i po nekoliko minuta dok osmatraju okolinu.
Vidrino prirodno okruženje je voda. One su izvanredni plivači. Dok rone, mogu zadržati dah i do 2 minuta. U vodi su toliko okretne da im ništa ne može pobeći, jer plivaju u svim pravcima, pa i uz vodu, bez mnogo poteškoća. Vitko i snažno telo im pruža veliku brzinu i okretnost. Iako imaju kratke noge i izgledaju kao da puze po zemlji, one nisu spore ni na kopnu, kako bi neko očekivao. Mogu da prelaze velike distance u potrazi za novim izvorom hrane.

Nekada su vidre bile česta pojava širom Evrope ali se tokom godina njihov broj smanjio zbog preteranog lova i ubijanja zbog krzna, ali i zbog štete koju su nanosile uzgajivačima riba,…Saobraćajnice su često fatalne po njihove živote, jer tokom izviđanja svoje teritorije mužjaci prelaze puteve i tad nastradaju pod točkovima automobila, kamiona,…Krajem pedesetih godina dvadesetog veka populacija ove vrste dramatično se smanjila zbog zagađivanja reka pesticidima – riblji fond kojom se one hrane je bilo zatrovan pa je to uzrokovalo povećanje smrtnosti kod vidri.

Vidre se pretežno mogu naći u Velikoj Britaniji, pogotovo na Šetlandskim ostrvima, Italiji, Skandinaviji, Rusiji (Sibir), ali i u drugim delovima kontinenta, pa i kod nas, u Srbiji.
Stanište gde vidre borave su bistre, nezagađene reke i kanali na čijim obalama ima drveća i grmlja da mogu da se sakriju među njhovo korenje. Vidre iskopavaju svoje jazbine pod zemljom. Ulaz u jazbinu je pozicioniran na oko pola metra ispod površine vode. Od ulaza vodi jedan tunel dug oko 2m do brloga koji je uvek suv, a od brloga vodi jedan uski hodnik do površine i služi za provetravanje. Desava se da se usele u napuštene jazbine jazavaca ili lisica, pa čak i da koriste rupe u obali koje je reka izdubila, prodube ih pa se u njima naseljavaju.

Fotografije preuzete sa:
www.nationalgeographic.rs
www.suggestkeyword.com
www.okradio.rs

Jež -zaštićena vrsta

Ježevi su mali sisari, bubojedi i pripadaju potporodici Erinaceinae. Osnovna karakteristika ove porodice jeste prisustvo bodlji na svom telu. Podeljeni su u pet rodova. a postoji 16 vrsta ježeva. Naseljavaju Evropu, Aziju, Afriku i ima ih na Novom Zelandu. Na prostoru Australije i Severne Amerike nema autohtonih ježeva, dok su oni sa Novog Zelanda tamo naseljeni od strane čoveka. Ježevi su prošli evolucionarne promene u zadnjih 15 miliona godina i prilagodili su se bubojednom načinu ishrane i noćnom životu.

Ova vrsta se lako raspoznaje po svojim karakterističnim bodljama koje su zapravo tvrde i šuplje dlake načinjene od keratina i dužine su do 3cm. Čim se okote imaju male i veoma mekane bodlje. Posle šest nedelja, mekane bodlje otpadaju da bi izrasle nove, prave bodlje. Odrasli primerci mogu da imaju do 5.000 bodlji koje su tu prevashodno kao zaštita. Bodlje nemaju otrov i ne otpadaju lako kao kod bodljikavih prasadi. Bodlje mogu da spadnu ako su jedinke izložene jakom pritisku i stresu, ili ako su bolesne – jedinke mogu da ih odbace.

Evropski jež ima dužinu tela od 15 do 30cm, a težina mu je u proseku od 1.5 do 2 kilograma. Pored bodlji, telo je prekriveno krznom braon boje i imaju kratak rep. Ova mala vrsta ima pet prstiju na prednjim nogama sa kratkim noktima, dok zadnje šape imaju četiri prsta, s dugačkim noktima koji neprestano rastu. Ove karakteristike ježevi imaju sa obzirom na to da su kopači. Poseduju izvanredno čulo mirisa i imaju odličan sluh. Vrlo su plašljivi i osvrću se i na najmanji šum. Svi ježevi, bez obzira na vrstu, se koriste odbrambenom taktikom da se umotaju u tesnu bodljikavu loptu i na ovaj način se efikasno brane od predatora. Neke pustinjske vrste ježeva su evolucijom smanjile težinu, pa se služe efekasnijim načinom odbrane u odnosu na njihovu konstituciju – najčešće samo otrče, a nekad će čak i sami napasti, pokušajući da nepriljatelja ubodu svojim bodljama.

Ježevi se uglavnom kreću noću, iako neke vrste mogu ponekad da izlaze i po danu, u potrazi za hranom. Veći deo dana provedu spavajući u nekoj rupi u zemlji ili sakriveni ispod trave, šiblja i kamenja. Različite vrste imaju malo drugačije karakteristike, ali generalno gledano, ježevi iskopavaju sami svoje jame kao skloništa. Divlji ježevi su u stanju da hiberniraju, ali to ne rade svi. Na hibernaciju utiče temperature, rasprostranjenost hrane, kao i sama vrsta. Ježevi kao oposumi i krtice poseduju ponešto prirodnog imuniteta na otrov zmija zahvaljujući proteinu erinacinu koji se prostire kroz mišićno tkivo.

Trudnoća zavisi od vrste i traje od 35 do 58 dana. Ženke krupnijih vrsta okote 3-4 mladunca, dok ženke manjih vrsta prosečno donose na svet 5-6 mladih ježeva. Gnezdo je napravljeno od hrpe lišća koje sami dovuku. Dešava se kao kod mnogih drugih sisara da mužjak ubije novorođene ježeve. Ženke mlade rađaju dva puta godišnje. Jedan okot je u maju, a drugi u septembru. Prilikom parenja desava se da se mužjak nabode na ženkine bodlje. Mužjak ne mora da se u potpunosti popne na ženku jer ona ima sposobnost da povije rep na gore i tako joj se vulva nađe iza ostatka tela. Penis se kod mužjaka nalazi blizu stomaka (mnogi greškom misle da je pupak) što na još jedan način olakšava sam čin parenja.
Poslednjih dvadeset godina značajno se smanjuje brojnost ježeva u Evropi. Znatan broj ježeva ne preživi hibernaciju, dok mnogi stradaju usled prelaska puteva.
Fotografije preuzete sa:
forum.krstarica.com
www.dzzdjurdjevo.comwww.vebidoo.com

Jazavac – zaštićena vrsta Srbije

Jazavac pripada većim evropskim zverima. Skoro da uopste nije štetan, ali i pored toga je progonen kao vuk ili lisica. Jazavac preferira da živi sam, kloni se ljudi i životinja. Trom je i lenj. Zdepaste građe, čvrsto i snažno telo, debeo okrugli vrat sa dugačkom glavom na kojoj je njuška zašiljena, male oči, a isto tako sitne uši, tabani su mu goli i ima snažne kandže na prednjim nogama, rep mu je kratak i dlakav. Krzno mu je oštro i gusto sa poprečnim prugama koje vode sve do žlezde koja je pozicionirana tik uz čmar. Jazavac narasta i do 75 cm u dužinu, pri tome treba uzeti u obzir još i rep dužine 18 cm, koji dostiže visinu otprilike od 30 cm. Stariji muški primerci teški su u jesen čak do 20 kg. Jazavci imaju prilično oštro, dugačko, gotovo čekinjasto sjajno krzno koje pokriva čitavo telo, pa i uši. Boja krzna je belosivkasta pomešana sa crnim na leđima, sa strane i na repu crvenkasta, a na stomaku i na nogama smeđecrna. Glava mu je bele boje, sa obe strane njuške pružaju mu se preko očiju i ušiju po jedna crna pruga koje postepeno nestaju na leđima. Jazavac se kreće polako i tromo, a njegov hod daje utisak premora i trapavosti. Ni prilikom trčanja se ne kreće brzo. Ispušta roktave zvuke koji podsećaju na svinjine.

Jazavac nastanjuje čitavu Evropu, a takođe ga ima i u Aziji, i to počevši od Sirije i Persije na zapadu pa sve do Japana na istoku, a ima ga i u Sibiru, sve do reke Lene na severu. Život provodi sasvim sam u jamama na osunčanoj strani šumovitih brežuljaka koje iskopa pomoću snažnih savijenih kandži. Jazavac obezbeđuje jame, koje imaju četiri do osam izlaza i tunela za luftiranje, a unutrašnjost vrlo udobno uređuje. U glavni deo jame vodi nekoliko hodnika tako da je taj deo prostran i u njemu se nalazi široki i meki pokrivač od mahovine za jazavca i za njegovu mlade. Ipak u upotrebi su svega nekoliko hodnika, a svi ostali postoje samo kao izlazi u slučaju nužde, ili za provetravanje. Jazavci su čistunci i u celoj jami vladaju besprekoran red i čistoća. Zahvaljujući svojoj snazi, lako kopa jame. Prilikom dubljeg prodiranja u zemlju, on zadnjim delom tela gura zemlju van, čvrsto se odupirući nogama. Ovom tehnikom uspeva svu iskopanu zemlju da izbaci iz dubine tunela. Jazavac najviše obraća pažnju na to da mu je jama što prostranija i da mu pruža dovoljnu sigurnost i zaštitu. Hodnici koji povezuju glavnu prostoriju sa spoljašnjošću gotovo redovno su dugački osam do deset metara, a sami izlazi na površinu često su udaljeni tridesetak koraka jedan od drugoga. Glavna prostorija se obično nalazi metar i po do dva metra ispod zemlje. Za vreme parenja jazavac živi sa svojom ženkom, ali ipak na neki poseban način. Ostatak godine živi sam i nije družoljubiv ni sa ženkom ni sa bilo kojom drugom životinjom. U proleće i preko leta hrani se uglavnom korenjem, naročito brezovim korenjem a kasnije gljivama, bokvicama i žirom. U jesen, jazavac se hrani raznim otpalim voćem, šargarepom i repom, a na meniju su ptičja jaja i mlade ptice. U ishrani konzumira i mlade sisare, mlade zečeve, poljske miševe, krtice i druge sisare, a takođe izvrsno mu prijaju gušteri, pa zatim mlade zmije. U vinogradima zna da nanese velike štete, jer šapama kida grožđe i tovi se slatkim plodom.

Jazavci počinju da se pare u oktobru, a mlade jedinke nešto kasnije. Posle dvanaest do petnaest nedelja, krajem februara ili početkom marta ženka okoti od tri do pet mladunaca na pažljivo obloženom ležaju od mahovine, lišća, paprati i dugačke trave. Jazavac-majka stanuje u svojoj vlastitoj jami, jer su i ženke jazavaca isto tako nedruželjubive, kao i mužjaci. Svoje mladunce veoma voli pa pošto ih odbije od sise, donosi u jamu crve, korenje i sitne sisare sve dok nisu spremni sami da se hrane. Otprilike posle tri do četiri nedelje male, veoma ljupke životinjice, počinju da skupljalju hrabrost da u majčinom društvu dođu do izlaza iz jame. Mladunci ostaju uz majku do jeseni, a onda je napuštaju i počinju samostalan život. Mladi jazavci vole najrađe da se usele u stare jazavčeve jame, ali ako nemaju izbora, iskopaće za sebe novu. Tek u drugoj godini mladi su potpuno zreli i sposobni za razmnožavanje.

Jazavca hvataju pomoću svakojakih zamki. Pored zamki koriste se i psi pomoću kojih teraju jazavice iz jame i ubijaju ih čim se pojave na površini zemlje. Jazavac moze da se spasi i izbegne opasnost sa svih strana samo ako se sakrije u jami tako da ga ni psi ne mogu pronaći.

Jedna od prednosti jazavca jesu njegova usta. Građa lobanje kod jazavaca je takva da je fizički nemoguće da ova životinja iščaši vilicu, što im omogućava da imaju jedan od najsnažnijih i najopasnijih ugriza u svetu prirode. Ova karakteristika čini jazavca strašnim protivnikom za svaku životinju koja mu se nađe na putu.

www.leptirica.com

forum.krstarica.com

forum.titlovi.com

Lipljen (Retke,ugrožene i zaštićene životinje Srbije)

Lipljen (Thymallus thymallus) je slatkovodna riba koja pripada familiji Salmonidae. Maksimalna dužina varira, a optimalna težina iznosi dva kilograma. Vreme mresta je od aprila do sredine maja.

Opis i građa
Lipljen ima vitko i izduženo telo, pokriveno uglavnom sitnom, ali čvrstom krljušti. Leđa krasi veliko i dugačko leđno peraje metalnoplave boje sa tri do četiri reda krupnih ljubičastih i crvenih pega. Kod njega je mala glava, koja se sužava u špic sa malim jedva vidljivim ustima i slabo razvijenim kukastim zubima. Donja peraja su sivkaste boje sa bledocrvenim i ljubičastim prelivom na vrhu, a repno peraje je bakarnocrvene boje, a bočno peraje je sivo sa crvenim prelivom. Na bokovima posle glave ima nasumične crne pege. Sa obe strane tela, iznad trbušnih peraja, ima crvenkaste prelive. Za vreme mresta, naročito kod mužjaka, sve boje dolaze do izražaja.
Navike, stanište, rasprostranjenost
Lipljen naseljava prostor u srednjem delu evroazijskog kontinenta. U Evropi ga ima od Velike Britanije na zapadu, do Urala na istoku. Ima ga na severoistočnim delovima Skandinavije i na severu Kaninom i Kolskom poluostrvu. Južna granica gornji tok reke Ural, pritoke gornjeg i srednjeg toka reke Kame i Volge i basen gornjeg, srednjeg i donjeg toka Dunava. Najjužnije područje lipljena na Balkanu i u Evropi uopšte je reka Ljuća sa Plavskim jezerom. Lipljen je riba hladnih voda i često živi zajedno sa potočnom pastrmkom iako ima svoje područje. On voli mirniji, manje bujičav i relativno veći tok za razliku od pastrmke. Živi u manjim jatima. Brz je lovac na mušice, koje padaju, ili samo dodiruju u letu vodenu površinu. U vodama Srbije lipljen živi samo u vodama dunavskog sliva (Tara, Drina, Ljuča, Ibar, Ćehotina, Komarnica, Lim, Studenica, Rzav). U vodama jadranskog sliva nema lipljana. Izuzetak je reka Soča, gde živi autohtona vrsta – soški lipljen i reka Morača gde lipljena ima od izvora pa sve do 20 km od Podgorice.

Razmnožavanje
Mrest zavisi od tempereture i većinom se odvija od aprila do sredine maja. U planinskim, hladnim rekama, mrest, upravo zbog temperature vode počinje nešto kasnije. Ženka baca ikru u blizini mesta prebivališta, pod uslovom da je voda dublja, a i da su ostali uslovi zadovoljavajući. Ikru polaže u jame duboke 50 do100 cm. Kad su uslovi nepovoljni, lipljen na mrest odlazi u obližnje potoke sa toplijom vodom i pogodnijim dnom. Takve migracije su uobičajene za jezerske vrste jer se lipljen ne može mrestiti na velikim dubinama. Polnu zrelost dostiže u trećoj godini, dok je potpuno polno zreo tek u svojoj četvrtoj i petoj godini. Plodnost lipljena nije velika. U zavisnosti od starosti, ženka polože u proseku 3.000 do 6.000 jajašaca ikre.Kod nas u rekama lipljan se mresti pri temperaturi vode od 6 do 10 °C. Na plodnost i na mrest utiču ekološki činioci, koji na mnogim našim vodama dovode da mrest uspe tek svake pete godine.

snipview.comforum.varalicar.com
musicarenje.net